Sztuczne oświetlenie w obiektach handlowych pełni dużo szerszą funkcję niż, na przykład, oświetlenie w zakładach pracy lub domach. W każdej pracy to właśnie światło zapewnia nam odpowiedni komfort wzrokowy do wykonywania pewnych czynności. W domu natomiast ma za zadanie przede wszystkim kreować nastrój.

W handlu oświetlenie jest niezbędne do osiągnięcia sukcesu w konkretnym podsegmencie rynku. Postaramy się opisać ogólne zasady oświetlenia dla obiektów handlowych oraz zająć się bardziej szczegółowo funkcjonalnym oświetleniem, z którym mamy do czynienia w supermarketach.

Ogólne zasady oświetlenia

Dobór rodzaju oświetlenia powinien być ściśle skorelowany z charakterem obiektu, rodzajem sprzedawanego tam towaru, pozycjonowaniem marki sklepu na rynku oraz z grupą klientów docelowych. Ogromna ilość powierzchni handlowych powoduje, iż by być konkurencyjnym na rynku trzeba się wyróżniać. Konsekwencja w działaniu przekłada się na tworzenie odpowiedniej atmosfery powierzchni handlowych. Dopasowanie do potrzeb klienta tak, by podświadomie wiedział jakiego asortymentu może się spodziewać, ale też by w dużych obiektach handlowych dobrze się czuł. Nie zapominajmy, iż dla wielu ludzi zakupy z rodziną stanowią swego rodzaju formę rozrywki i ucieczki od świata codziennych trosk. Jest kilka podstawowych zasad wynikających z psychofizjologii procesu widzenia i percepcji, które są wykorzystywane w zabiegach socjotechnicznych przez osoby związane z handlem.

• pierwsza rzecz to odpowiednie przyciąganie wzrokowe, tak by skupić uwagę klienta na tym konkretnym sklepie a nie na pozostałych będących w pobliżu.
• kolejna rzecz wymaga już więcej pracy, ponieważ klient powinien wykazać zainteresowanie tym co zauważył, tak by przekroczyć próg sklepu.
• będąc już na progu powinien poczuć atmosferę tego wnętrza. Wiąże się to ze sposobem prezentowania produktów oraz pierwszym wrażeniem.
• element prowadzenia wzrokowego, czyli oświetlenie ma podświadomie kierować z punktu do punktu, nie powodując dezorientacji.
• oświetlenie musi być spójnym elementem całej powierzchni handlowej.
• od dzisiejszych systemów wymaga się nie tylko energooszczędności, ale również elastyczności, by rodzaj i ilość światła móc dostosować do potrzeb sezonowych i dobowych.

Przygotowanie do projektu

Polega ono przede wszystkim na dopasowaniu rozwiązania do stylu prowadzonej sprzedaży. W oparciu o wiedzę dotyczącą rodzaju wnętrza, asortymentu, sposobu obsługi jak również poziomu cen dokonuje się klasyfikacji obiektu i doboru oświetlenia. Grafika na rys. 1 ukazuje sposób klasyfikacji obiektów. Rozpisane zostały na niej poszczególne podsegmenty sklepów. Jest to zgrubna klasyfikacja jednak pozwala na dość dobre dopasowanie rodzaju sklepu na schemacie.

Dzięki tej charakterystyce można określić parametry oświetlenia ogólnego. Odpowiedzmy sobie na pytania: jakie wymagane jest natężenie oświetlenia, barwa światła, stopień oddawania barw oraz ilość akcentów świetlnych dla danej powierzchni. (rys. 2)

Natężenie oświetlenia, jakie zostanie dobrane do danej powierzchni handlowej będzie miało ścisły wpływ na ilość akcentów świetlnych oraz na ich intensywność. Zbyt duże natężenie oświetlenia uniemożliwi wprowadzenie akcentów świetlnych. Są to dodatkowe elementy dekoracyjne, które podnoszą atrakcyjność wnętrza. Jednak jako oświetlenie dekoracyjne rozumie się również oświetlenie architektoniczne takiego obiektu zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. (rys. 3)

Ważną składową oświetlenia jest światło akcentujące. Jest ono elementem dekoracyjnym, który pozwala na wyróżnienie szczególnych towarów spośród całego asortymentu. By uzyskać taki efekt należy odpowiednio dobrać kontrast między oświetlanym obiektem a tłem. Jest to swego rodzaju gra światła i cienia.
Z poniższej tabeli wynika, iż aby akcent świetlny zaczął zwracać uwagę proporcje ilości światła na oświetlanej powierzchni do oświetlonego tła powinny wynosić 1:5.

Wskaźnik akcentu świetlnego	Efekt
1:1	brak akcentu
2:1	lekko zauważalny
5:1	słaby
15:1	teatralny
30:1	dramatyczny
>50:1	bardzo dramatyczny

Stąd też wynika łatwość posługiwania się akcentami świetlnymi w pomieszczeniach o mniejszym poziomie natężenia oświetlenia ogólnego. W tym przypadku dużo łatwiej jest uzyskać efekt teatralny lub nawet dramatyczny stosowany bardzo często w ekskluzywnych butikach. (rys. 4)
Nagromadzenie ilości akcentów świetlnych można opisać podobną grafiką. Choć łatwo sobie wyobrazić, iż stosowanie dużej ilości akcentów świetlnych w bardzo mocno oświetlonych hipermarketach nie ma tak naprawdę sensu. Stąd też najpowszechniej są one stosowane w ekskluzywnych sklepach i delikatesach, gdzie stanowią element wyróżnienia produktu oraz prowadzenia wzrokowego.

Pozostały jeszcze dwa bardzo ważne aspekty oświetlenia - temperatura barwowa oraz współczynnik oddawania barw. Biorąc pod uwagę wymagania polskiej normy „PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie miejsca pracy” współczynnik oddawania barwy powinien wynosić wszędzie powyżej 80. Taką też wartość stosuje się w dużych obiektach handlowych wykorzystując w głównej mierze oprawy świetlówkowe i świetlówki trójpasmowe. Dla obiektów średniogabarytowych, jak również małych ekskluzywnych sklepów współczynnik ten powinien być powyżej Ra>85.
Temperatura barwowa jest także skorelowana z rodzajem obiektu. Możemy zatem powiedzieć, iż obiekty duże hipermarkety i supermarkety, w których poziom natężenia oświetlenia jest większy niż 500 lx powinny posiadać oświetlenie o barwie ok. 4000K. W przypadku niedużych powierzchni, gdzie poziom natężenia jest mniejszy niż 500lx, należałoby rozważyć stosowanie światła ciepłego o barwie 2700- 3000 K. Jednak wszystko uzależnione jest oczywiście od rodzaju asortymentu.

Funkcjonalność oświetlenia

Z powyższej analizy wynika, iż oświetlenie może, a nawet musi, pełnić różne funkcje w zależności od tego z jaką powierzchnią handlową mamy do czynienia.
Najprostsze będzie oświetlenie jednofunkcyjne, które jest realizowane najczęściej za pomocą prostych systemów. W chwili obecnej największą popularnością cieszą się systemy szyn szybkiego montażu, pozwalające zaoszczędzić czas pracy i dające dobry komfort oświetlenia.
Tego rodzaju oświetlenie projektowane jest dla dużych powierzchni z otwartą przestrzenią. Najczęściej jest stosowane do oświetlenia towarów tanich lub powszechnego użytku, czyli sklepów supermarketowych.
Oświetlenie kilkufunkcyjne jest połączeniem oświetlenia ogólnego z wykorzystaniem różnych systemów oświetlenia oraz oświetlenia akcentowego i dekoracyjnego. Ten system oświetlenia cechuje się odpowiednim doborem proporcji między oświetleniem ogólnym, a światłem uzupełniającym akcentowym i dekoracyjnym. Zapewnia odpowiedni komfort widzenia, dając przy tym poczucie wygody. Prowadzi nas od jednej strefy zakupów do drugiej. Dobrym przykładem jest oświetlenie powierzchni centrów handlowych, gdzie światło ma kreować nastrój dając przy tym dobre warunki do tzw. pracy wzrokowej.
Coraz powszechniej stosowane oświetlenie wielofunkcyjne wykorzystuje różne systemy oświetlenia ogólnego, akcentowego jak również wiedzę na temat barwy światła i rodzaju światła dla prawidłowej ekspozycji odpowiednich towarów. Stosowane jest nie tylko w ekskluzywnych salonach, chociaż to tam jest największy odsetek oświetlenia dekoracyjnego i akcentowego, ale również w supermarketach i delikatesach, gdzie przykłada się większą uwagę do ekspozycji określonych rodzajów asortymentu.

Podsumowanie

Prawidłowy projekt oświetlenia obiektu handlowego stanowi duże wyzwanie dla projektanta. Nie możemy jednak zapomnieć, iż norma również daje nam pewne wytyczne co do natężenia oświetlenia i UGR w zależności od rodzaju sklepu. Można jednak przyjąć, że dwie strefy - strefa kas i strefa pakowania - powinny mieć zapewnione min. 500lx i współczynnik ograniczenia olśnienia mniejszy niż 19.
Często w dużych centrach handlowych to właściciel centrum narzuca jednolite wymagania co do oświetlenia poszczególnych butików. Pamiętajmy jednak, że optymalne wykorzystanie oświetlenia jest niczym dobra reklama, a ta jak wiemy jest dźwignią handlu.

J.G

---