Oświetlenie przyszkolnych sal sportowych i gimnastycznych powinno zapewnić odpowiednie warunki do uprawiania określonych dyscyplin sportu. Co jest istotne w przypadku takiego oświetlenia?
Przede wszystkim światło w takiej przestrzeni musi pozwalać na łatwe określenie kształtu, koloru, odległości i ruchu dla graczy jak również osób obserwujących. Odpowiedni poziom natężenia, jak najlepsza równomierność oświetlenia i brak olśnienia będą tutaj decydującymi czynnikami. Dodatkowo istotny jest kolor światła i współczynnik oddawania barwy.
Natężenie oświetlenia – to naturalnie podstawowy parametr w przypadku oświetlenia sal sportowych. W naszym zastosowaniu (brak konieczności transmisji telewizyjnej) mamy do czynienia tylko z natężeniem oświetlenia w płaszczyźnie horyzontalnej, czyli na płaszczyźnie boiska.
Równomierność oświetlenia – to w uproszczeniu parametr porównujący miejsca o najmniejszej jasności z miejscami, w których ta jasność jest największa. Ewentualnie podający relację między wartością najmniejszą a wartością średnią natężenia oświetlenia lub luminancji.
Efektywność świetlna – jest to informacja, jaką sprawność posiada źródło światła lub oprawa oświetleniowa, czyli ile Lumenów z jednego dostarczonego Wata energii jest w stanie wyemitować.
Współczynnik oddawania barw Ra – mówi, o jakości światła, ideał to słońce, dla którego wartość ta wynosi 100.
Temperatura barwowa – to czynnik mówiący o wrażeniu barwnym. W oświetleniu obiektów rekreacyjnych zalecana jest barwa 4000 K. W przypadku transmisji telewizyjnej wymagana jest wyższa temperatura barwowa ok. 5500-5600 K.
Siatka pomiarowa – jest to wirtualny obszar obejmujący pole gry jak i bezpośrednie sąsiedztwo. Gęstość i rozmiar siatki zależy od rodzaju dyscypliny sportowej.
Olśnienie – jest to wrażenie powodowane przez dużą luminancję, jasność źródła światła lub oprawy, wywołujące dyskomfort wizualny. W przypadku oświetlenia sportowego bardzo duże znaczenie będzie miało rozmieszczenie opraw poza polem widzenia graczy lub opraw o stosunkowo małej luminancji.
Strumień świetlny oprawy – jest informacją mówiącą o ilości światła, wyrażana w lumenach.
Rys. 2 Rozmieszczenie boczne naświetlaczy asymetrycznych dla II klasy rozgrywkowejW przypadku wymagań oświetleniowych możemy wyróżnić kilka kategorii w zależności od charakteru rozgrywek, który wynika z poziomu współzawodnictwa. Rozgrywki na poziomie międzynarodowym i ogólnopolskim, rozgrywki makroregionowe, lokalne, treningowe i rekreacyjne. Dwie pierwsze kategorie ze względu na indywidualne podejście do rozwiązań w naszym przypadku pominiemy, a zajmiemy się rozgrywkami tylko 4 niższych poziomów współzawodnictwa.
Zgodnie z wymogami normy PN EN 12193 dodatkowo stosuje się trzy klasy oświetleniowe. I tak klasa I – to rozgrywki na poziomie międzynarodowym i krajowym, przy dużej ilości obserwatorów, często dużej odległości od obserwowanego pola gry. Wymagające stworzenia bardzo dobrych warunków oświetleniowych.
Klasa II - rozgrywki średniego szczebla, wymagające stworzenia dobrych warunków oświetleniowych.
Klasa III – to rozrywki niskiego szczebla, treningi, rekreacyjne wykorzystanie obiektu. Wymagające zapewnienia oświetlenia na poziomie wystarczającym, podstawowym.
Rys. 1 Rozmieszczenie boczne naświetlaczy asymetrycznych dla III klasy rozgrywkowej
Rys. 4 Rozmieszczenie opraw świetlówkowych dla II klasy rozgrywkowejWiększość przyszkolnych sal sportowych jest multifunkcyjna. Oznacza to, że odbywają się tam rozgrywki, treningi, zawody w różnych dyscyplinach sportowych. Powoduje to, że dobór oświetlenia dla takiego obiektu musi sprostać wielu wymaganiom. Sama hala również powinna być odpowiednio przygotowana, poprzez jasne wykończenie ścian, sufitu jak również podłogi. Dzięki temu równomierność oświetlenia będzie większa, polepszy to efektywność oświetlenia przy jednoczesnym zwiększeniu komfortu obserwacji.
W obiektach zamkniętych wymagania oświetlenia są podzielone na dwa obszary. Pierwszy dotyczy poziomego oświetlenia (natężenie oświetlenia) dla głównego pola gry oznaczanego jako PA, drugi obszar to wymagania dla całkowitego pola gry oznaczanego jako TA (tabela 1).
| KLASA III | KLASA II | KLASA I | |
| Poziome natężenie oświetlenia dla PA | >200 lx | >500 lx | >750 lx |
| Równomierność oświetlenia (Emin/Eśr) | >0,5 | >0,7 | >0,7 |
| Współczynnik oddawania barw Ra | >20 | >60 | >60 |
| Poziome natężenie oświetlenia dla TA | > 75% wymagań dla pola gry PA | ||
Oświetlenie dla hal sportowych wysokich, powyżej 6 m, może być realizowane za pomocą oświetlenia oprawami metalohalogenkowymi jak również oprawami świetlówkowymi.
Jako pierwszy przykład rozważymy oświetlenia obiektu sportowego dla III klasy rozgrywkowej o całkowitych wymiarach 45 m x 24 m i multifunkcyjnym przeznaczeniu z polem gry 20x40 m o wysokości 9 m. Zastosowane oprawy wyposażone są w źródła metalohalogenkowe o dobrym współczynniku oddawania barw, mają bardzo wysoka sprawność >80% przy optymalnym asymetrycznym rozsyle pozwalającym na uzyskanie dużej równomierności bez światła przeszkadzającego i wywoływania efektu olśnienia (rys. 1).
Parametry oświetlenia dla obiektu klasy III i oświetlenia asymetrycznymi naświetlaczami:
Dla powyższych parametrów otrzymano następujące wyniki:
| Em [lx] | Emin [lx] | Emax [lx] | Emin / Em | Emin / Emax |
| 233 | 183 | 283 | 0.79 | 0.65 |
Przykład drugi dotyczy takiego samego obiektu o tych samych parametrach, przy II klasie rozgrywkowej (rys. 2). Parametry oświetlenia dla obiektu klasy II i oświetlenia asymetrycznymi naświetlaczami:
Dla powyższych parametrów otrzymano następujące wyniki:
| Em [lx] | Emin [lx] | Emax [lx] | Emin / Em | Emin / Emax |
| 577 | 533 | 612 | 0,92 | 0,87 |
Pierwsza klasa rozgrywkowa wymaga indywidualnego podejścia projektowego i trudno jest ujednorodnić sposób oświetlenia stąd też nie będziemy przywoływać przykładowego rozwiązania. W przypadku płaskiej konstrukcji stropu można rozważyć zastosowanie specjalistycznych opraw świetlówkowych montowanych nastropowo. Oprawy tego typu muszą mieć specjalną konstrukcję odporną na uderzenia i zabezpieczająca świetlówki przed uszkodzeniem mechanicznym. Dodatkowo można stosować świetlówki w specjalnej teflonowej osłonie, która zabezpiecza źródło przed rozbiciem i wydostaniem się rtęci (rys. 3).
Rys. 3 Rozmieszczenie opraw świetlówkowych dla III klasy rozgrywkowej
Parametry oświetlenia dla obiektu klasy III i oświetlenia symetrycznymi oprawami świetlówkowymi:
Dla powyższych parametrów otrzymano następujące wyniki:
| Em [lx] | Emin [lx] | Emax [lx] | Emin / Em | Emin / Emax |
| 233 | 195 | 255 | 0,84 | 0,77 |
Parametry oświetlenia dla obiektu klasy II i oświetlenia symetrycznymi oprawami świetlówkowymi:
Dla powyższych parametrów otrzymano następujące wyniki:
| Em [lx] | Emin [lx] | Emax [lx] | Emin / Em | Emin / Emax |
| 587 | 480 | 648 | 0,82 | 0,74 |
W przypadku sal gimnastycznych, których wysokość nie przekracza 4-5,5m wybór systemu oświetlenia jest raczej prosty. Do dyspozycji mamy oświetlenie oprawami świetlówkowymi. Dodatkowo są to z reguły mniejsze sale, które nie posiadają wymiarowych pól do gry a stanowią zaplecze do rozwoju sportów lekkoatletycznych i gimnastycznych. Jednak zdarza się że i w takich salach odbywają się gry i zabawy z piłką, przez co oprawy oświetleniowe muszą być odpowiednio zabezpieczone.
Powyższe przykłady i proponowane rozwiązania nie mogą być stosowane, jako gotowe uniwersalne sposoby oświetlenia dla takich obiektów. Są one jedynie wskazówką, w jaki sposób stworzyć odpowiedni projekt dla obiektów sportowych. Wiele parametrów ma wpływ na ostateczny wynik, począwszy od rodzaju oprawy i ich szczegółowych parametrów po dokładne parametry obiektu (kolor ścian, ilość okien, które wpływają na współczynnik odbicia) po charakter obiektu i możliwości montażowe.
J.G.