Fot. 1. Światło neutralne o bardzo wysokim współczynniku Ra pozwala klientom sklepu oglądać maksymalnie wiernie oddane barwy. Fot.: LENA LIGHTING
Fot. 2. Sklep odzieżowy OSKA w Monachium wypełniony neutralnie białym światłem, co pozwala prawidłowo oceniać wszelkie odcienie wielu podobnych barw. Fot.: TRILUXProjektując oświetlenie w sklepie odzieżowym należy przyjąć założenie, że numerem jeden jest towar, zaś klient i sprzedawcy są dopiero na kolejnych pozycjach. To ważne by być tego świadomym, gdyż właśnie w tej branży oświetlenie – jak nigdzie indziej – potrafi bezpośrednio przełożyć się na wyniki sprzedaży. Należy więc umiejętnie komponować światło przy użyciu zarówno szerokokątnych i miękko oświetlających duże powierzchnie tzw. wall washerów, jak też wąsko i intensywnie świecących projektorów wzbogacanych coraz częściej o specjalne soczewki nad modułem LED, których celem jest uzyskanie skupionej wiązki światła i zarazem eliminacja efektu olśnienia.
Fot. 3. Projektory kierunkowe Canilo LED są idealnym rozwiązaniem dla ekskluzywnych butików odzieżowych. Fot.: TRILUX 
Fot. 4. Projektor EXPO SYSTEM LED to brak emisji promieniowania UV oraz IR, wysoki współczynnik Ra oraz natychmiastowy zapłon bez migotania. Fot.: LENA LIGHTING 
90 to oświetlenie akcentujące idealne do obiektów w których sprzedaje się odzież. Projektor łączy się z systemami szynowymi." > Fot. 5. Projektor EXPO SYSTEM LED Ra>90 to oświetlenie akcentujące idealne do obiektów w których sprzedaje się odzież. Projektor łączy się z systemami szynowymi. Fot.: LENA LIGHTING 
Fot. 6. Projektory takie jak EXPO SYSTEM LED są najlepszym zamiennikiem dla metalohalogenkowych i halogenowych źródeł światła. Fot.: LENA LIGHTINGJeszcze niedawno w dużych i średnich sklepach odzieżowych spotykaliśmy liniowe świetlówki. Posiadały one szereg zalet, ale też wad, które przeważyły nad tymi pierwszymi i uruchomiły już ponad dekadę temu proces stopniowego przechodzenia administratorów takich obiektów handlowych na oświetlenie oparte na diodach LED, po drodze włączając jednak mocno do gry oprawy oparte na żarówkach halogenowych i metalohalogenkowych. Szczególnie silnie zaznaczyły swoją obecność – wciąż zresztą widoczną na rynku – w średnich i małych sklepach odzieżowych handlowych. Najbardziej dotyczy to żarówek metalohalogenkowych, o wyższej trwałości i wymagających rzadszych wymian niż ma to miejsce w przypadku halogenowych źródeł światła. Bardzo szybko zaczęły jednak przegrywać z LEDowymi źródłami światła, mimo że dzięki wskaźnikowi Ra w okolicach 90, oddają barwy oświetlanych materiałów w skali niemal 1:1. Dlaczego więc LEDowe oprawy tak silnie wypierają oprawy oparte na metalohalogenkowych źródłach światła? Przede wszystkim z powodu ogromnej ilości ciepła, jakie wydzielają żarówki oparte na związkach halogenu, co wpływa negatywnie nie tylko na pracowników i klientów spędzających w obiekcie wiele czasu, ale też na towar powodując jego odbarwienie, zwłaszcza gdy znajduje się zbyt blisko żarówki. Administratorzy powierzchni handlowych, w których korzysta się z żarówek metalohalogenkowych i halogenowych zmuszeni są też często do ponoszenia większych kosztów związanych z klimatyzowaniem swoich pomieszczeń – tak duży nadmiar ciepła są w stanie wygenerować te źródła światła. Kolejnym problemem jest wysoka awaryjność, nie za długa żywotność metalohalogenkowych żarówek oraz ich skłonność do słabnięcia (mniejsza siła strumienia świetlnego) i niekontrolowanej, lecz niestety widocznej zmiany barwy.
Dzisiejsza sprzedaż odzieży zdecydowanie bazuje na oświetleniu diodami LED, które opisuje się zupełnie innymi parametrami niż tradycyjne źródła światła. Diody LED stosowane w nowoczesnych oprawach, montowanych w pomieszczeniach przeznaczonych do prowadzenia sprzedaży, to niemal zawsze diody skonstruowane na bazie masy fosforowo-silikonowej (fosfor odpowiada m.in. za temperaturę barwową światła), połączonej z półprzewodnikiem, płytką termiczną i wyposażonej w element chłodzący. Oprawy oparte na diodach LED zawsze wyposaża się w wiele diod, gdyż pojedyncza dioda jest zdecydowanie zbyt słaba by zagwarantować właściwe oświetlenie. Ich ilość ma bezpośrednie przełożenie na siłę strumienia świetlnego, ale nie można zapominać także o kształtowaniu tego strumienia różnymi innymi środkami, które ostatecznie również wpływają na postrzeganie siły światła przez klientów sklepu. Niemniej siłę strumienia świetlnego całej oprawy LED uzyskuje się poprzez zsumowanie siły wszystkich użytych w oprawie diod i wyraża się ją w tzw. lumenach.
Oprawy LED opisywane są też poprzez wskazanie poboru prądu, generowanego przez diody i układy ich zasilania, lecz należy pamiętać, że parametr ten nie mówi bezpośrednio o ilości uzyskiwanego światła, jest jedynie wskazaniem poboru prądu. To lumeny wskazują na siłę i ilość uzyskiwanego światła.
Diody LED nie tylko wpływają bezpośrednio na siłę strumienia świetlnego oprawy, ale też na barwę samego światła (określa się ją w kelwinach) oraz na współczynnik oddawania barw określany skrótem Ra. Temperatura barwowa w przypadku LEDów (czyli zabarwienie światła diodowego) może się mieścić w przedziale 1500-10 000 K, przy czym poziom 1500 K to światło podobne do światła świecy woskowej, zaś poziom 10 000 K to światło słoneczne w okolicach godzin wczesnopołudniowych przy czystym niebie. W sklepach z odzieżą najczęściej temperatura barwowa oscyluje w przedziale od 2500 do 4500 K.
Niezwykle ważnym parametrem jest spółczynnik oddawania barw (Ra), wyrażany liczbowo w przedziale od zera do 100, gdzie poziom 100 to wierność odwzorowania barw przy naturalnym świetle słonecznym w okolicach godzin przedpołudniowych lub wczesno popołudniowych. W przypadku opraw LED pracujących w sklepach odzieżowych, parametr ten nie powinien schodzić poniżej poziomu 90, lecz z pewnymi wyjątkami, takimi jak np. sklepy z odzieżą do użytku wyłącznie w późnych porach dnia (suknie wieczorowe itp.).
Marcin CzerwińskiWskazane jest, aby w sklepach odzieżowych lampy LED zapewniały warunki pozwalające na ocenę kolorystki ubrań w sposób jak najbardziej zbliżony do warunków jakie zapewnia światło słoneczne. Odwzorowanie barw w tym wypadku jest sprawą kluczową, tak więc parametr Ra powinien być jak najwyższy ale nie może być niższy niż 80, natomiast sugerowana barwa światła to 4000K (barwa neutralna). Należy pamiętać, aby nie mieszać źródeł o różnych temperaturach barwowych w obrębie jednego sklepu, aby nie tracić spójności ekspozycji oraz nie wpływać negatywnie na samopoczucie ludzi przebywających w sklepie. Jeżeli chodzi o natężenie strumienia to poza kwestiami wynikającymi z uregulowań normatywnych - np. oświetlenie miejsca pracy jakim jest stanowisko kasowe - nie ma wytycznych i dla każdego klienta projektuje się dedykowany układ oświetlenia.
Fot. 7. W sklepie odzieżowym OSKA w Monachium zastosowano m.in. kierunkowe oprawy do nabudowania serii Fano. Fot.: TRILUXŚwiatło musi zapewniać właściwą ekspozycję odzieży i zarazem aranżować wnętrze i w pewien sposób prowadzić klienta, lub przyciągać do określonych miejsc, półek i produktów. A to oznacza różnicowanie oświetlenia, swoistą grę światłem i cieniem, kątem rozsyłu światła, jego intensywnością i barwą czy też ogólnie pojętą efektownością całej realizacji. Niemniej istotna od wnętrza sklepu jest sama witryna, która „poluje” na klienta, zatrzymuje go przed sobą, po czym nakłania do wejścia w głąb obiektu. Efekt „wow” jaki może wywrzeć na klientach i to, jak wypada na tle obiektów wokół niej, to w dużej mierze klucz do sukcesu obiektu handlowego, który najprędzej osiągnie się z oprawami opartymi na diodach LED. Jak już to sugerował poprzedni rozdział, LEDy zdominowały rynek dzięki zaletom takim, jak wysoki stopień oddawania barw (nierzadko Ra 85-95), szeroka oferta w kwestii temperatury barwowej, wysoka energooszczędność, niewielkie koszty konserwacji i zdolność do pracy w dużym zakresie temperatur czy też brak emisji ciepła (niska temperatura pracy). Te cechy opraw opartych na diodach LED – owa swoista „plastyczność” – pozwalają wykorzystać ich światło do wpływania na zachowania klientów. Najnowsze badania dowodzą, że decyzje zakupowe podejmowane są pod znacznie większym wpływem emocji, niż to dawniej oceniano – a nic nie wpływa na emocje klientów tak bardzo jak odpowiednio zaaranżowane światło. To ono, przy współpracy z odpowiednimi układami optycznymi, może oferować kojące oświetlenie ogólne (szerszy kąt dystrybucji światła bez efektu olśnienia oraz neutralna barwa np. 4000 K) wywołujące dobry nastrój, bądź akcentujące czy wręcz punktowe (precyzyjna i wąska wiązka światła padającego na poszczególne półki lub produkty).
Fot. 8. Wpuszczane w sufi t, dyskretne oprawy linii Sistema stanowią trzon oświetlenia w luksusowym butiku mody męskiej w PKZ Men w szwajcarskim Bernie.Fot.: TRILUX
Fot. 9. Oprawa przeciwolśnieniowa typu ‘plaster miodu’ który niweluje efekt olśnienia, zastosowany w projektorze z serii EXPO LED. Fot.: LENA LIGHTING 
Fot. 10. Natynkowa oprawa DL 220 Led sprawdza się w ciągach komunikacyjnych w handlu – również w dużych sklepach odzieżowych. Fot.: LENA LIGHTING 
Fot. 11. SWING to podtynkowa oprawa akcentująca doskonała dla butików odzieżowych. Posiada regulację kierunku świecenia w pionie i poziomie. Fot.: LENA LIGHTING 
Fot. 12. Neutralne oświetlenie ogólne (kasetonowe) plus downlight (punktowe) w sklepie odzieżowoobuwniczym w Pradze. Fot.: LENA LIGHTINGStosując zarówno oświetlenie ogólne, jak też akcentujące i punktowe, należy zawsze zadbać by klienci nie doznawali nieprzyjemnego efektu olśnienia. Oznacza to stosowanie filtrów, rozpraszaczy oraz przede wszystkim pilnowanie, by światło emitowane przez silne źródła kierowane było w stronę produktów i służyło ich najlepszej ekspozycji. Optymalna sytuacja jest wtedy, gdy w obiekcie korzysta się z kilku różnych rodzajów opraw oświetleniowych o różnym natężeniu światła, różnej barwie i temperaturze barwowej z możliwością regulowania kierunku świecenia. Umożliwia to dowolne projektowanie i aranżowanie stref w obiekcie i w efekcie tworzenie oświetleniowej gry między światłem i cieniem, poprzez dobieranie kontrastu między oświetlanym obiektem (dekoracyjne światło akcentujące) a tłem (neutralne światło ogólne). Pozwala to przyciągać uwagę klientów do określonych produktów lub półek, umożliwia podkreślanie atrakcyjności i jakości wybranej części oferty i w efekcie skutecznie kusi klientów do zainteresowania się wyróżnionymi produktami. Najlepszym projektantom udaje się osiągać efekt swoistej „dramaturgi”,czy też „teatralności” w tej grze światła (np. w ekskluzywnych butikach), szczególnie gdy dochodzi do tego modyfikowanie barwy światła bądź sterowanie nim i kompleksowa automatyka. Zwłaszcza ta ostatnia robi coraz większą karierę w średniej wielkości obiektach handlowych, a szczególnie w sklepach z odzieżą, gdyż dzięki wykorzystaniu czujników ruchu i obecności pozwala nie tylko na prowadzenie klienta po całej powierzchni obiektu (doświetlanie miejsc w których klient ogląda towary), ale też przy wykorzystaniu specjalnej aplikacji może dostarczać na smartfon klienta informacje o promocjach i ofercie dopasowanej do indywidualnych potrzeb klienta i zarazem skorelowanej z działem produktowym, w którym klient się znajduje. W sklepach odzieżowych coraz częściej korzysta się z możliwości wpływania na temperaturę barwową opraw odpowiedzialnych za oświetlenie. Pozwala to podkreślać barwę np. różnego rodzaju dodatków do odzieży, czy też tworzyć w obrębie obiektu specjalne strefy, które kuszą klienta swoją odmienną barwą światła - odmienną od barwy oświetlenia ogólnego. Należy jednak pamiętać o zachowaniu umiaru – kolekcje odzieży noszonej za dnia powinny być eksponowane zdecydowanie przy świetle najwierniej imitującym światło dzienne, a więc neutralnie białym o temperaturze barwowej 4000-5000 K i o odpowiednio silnym natężeniu strumienia światła. Modyfikując barwę światła w sklepie odzieżowym trzeba pamiętać, że dobranie niewłaściwej barwy może zniekształcać kolory i fakturę i w efekcie klient po zakupieniu towaru i obejrzeniu go w świetle dziennym może wrócić z żądaniem przyjęcia zwrotu produktu. Co najgorsze w takiej sytuacji – klient może stracić zaufanie do sklepu czy marki i po prostu już więcej nie wrócić. Dlatego bezpieczniej jest modyfikować siłę strumienia świetlnego, jego kierunek i kąt rozsyłu, gdyż różnicowanie tych parametrów pozwala uzyskać wciąż bardzo ciekawe aranżacje, przy eliminacji ryzyka przekłamania barw – tak przecież ważnych w sklepie odzieżowym.
Fot. 13. Zastosowanie oświetlenia kierunkowego o wysokim współczynniku Ra - sklep odzieżowy w niemieckim Arnsbergu. Fot.: TRILUXKluczowymi miejscami w sklepach odzieżowych są przymierzalnie i witryny. W przypadku tych pierwszych należy zadbać o odpowiednio mocne i zarazem rozproszone białe światło, emitowane z tylu miejsc, by uzyskać bezcieniowe przeglądanie się w lustrze. Oznacza to, że oświetleniu górnemu powinno towarzyszyć jeszcze oświetlenie boczne. Natomiast witryna sklepowa, to „wizytówka” obiektu, w której można śmiało sięgać po znacznie silniejsze niż wewnątrz sklepu oprawy LEDowe. Tutaj intensywne światło, pochodzące z różnych źródeł, może na przykład stworzyć efekt intrygującej dramaturgii - wyłącznie dzięki grze akcentów, punktowaniu wybranych produktów, i innym zabiegom na które pozwala dzisiejsza technologia. Jednak dziś w dużych galeriach handlowych, w których witryny ciągną się nieprzerwanie jedna za drugą, coraz częściej zauważa się rezygnację z takiego zabiegu na rzecz równomiernego i bardzo silnego białego oświetlenia. Stojąc w pewnej odległości od całego ciągu wystaw, taką niemal olśniewającą witrynę natychmiast się dostrzega, gdyż mocno się ona wyróżnia i w efekcie intryguje i zaciekawia swoją innością – pod warunkiem zachowania pewnej dozy umiaru.
Filip GabryelczykZ wyłączeniem ekstremalnych przypadków, w oświetleniu sklepów odzieżowych stosuje się oświetlenie o temperaturze barwowej z zakresu pomiędzy 2 700 a 4 000 K. Najczęściej wybierane są wartości ze środkowej części tego kontinuum – 3 500 bądź 3 000 K. Jeśli sklep specjalizuje się w sprzedaży kreacji wieczorowych, można pokusić się o zamontowanie źródeł światła o temperaturze 2 700 K, zbliżonej do barwy zachodzącego słońca. Zakupione ubrania będą z dużym prawdopodobieństwem prezentowane w podobnych warunkach. Analogicznie, jeśli w asortymencie zdecydowanie dominuje odzież przeznaczona np. do noszenia w pracy – uzasadnione jest wykorzystanie wizualnie chłodniejszych źródeł światła, bardziej zbliżonych właściwościami do światła dziennego w godzinach południowych.
Wskaźnik Ra (CRI) mówi, w jakim stopniu na skali od 0 do 100 kolory wyglądają tak jak w świetle naturalnym. Nie ma więc wątpliwości, że z punktu widzenia satysfakcji klienta, im wyższy współczynnik oddawania barw światła padającego na odzież, tym lepiej. Źródła światła LED mające Ra na poziomie 95 charakteryzują się jednak nieco niższą wydajnością od LED-ów o CRI w zakresie 81-90. Przy tym samym zużyciu energii emitują strumień świetlny o niższej wartości, co ma wpływ na natężenie oświetlenia. Jest ono zależne także m.in. od: umiejscowienia opraw (odległości od towarów), charakterystyki ich rozsyłu światła oraz otoczenia (odbicie światła). Oprawy oświetleniowe trzeba wyregulować tak, by na wysokości prezentacji ubrań zapewniały natężenie światła gwarantujące komfortowe oglądanie towaru.
Jako oświetlenie akcentujące, stanowiące trzon instalacji w sklepach z odzieżą, sprawdzają się oprawy oświetleniowe umożliwiające w określonym zakresie regulowanie kierunku padania światła. Występują one zarówno w wariantach do nabudowania i wpuszczenia w sufit, jak i w wersjach do umieszczenia na szynoprzewodzie. Podejmując decyzję dotyczącą tego, które spośród nich wybrać, warto wziąć pod uwagę kwestie takie jak: stylistyka wnętrza, wysokość stropu i możliwość jego obniżenia oraz stopień, w jakim przy zmianie kolekcji modyfikowana jest całościowa aranżacja przestrzeni. Pod względem wszechstronności montażu wyróżniają się instalacje na szynach zasilających. Projektant ma tu dużą swobodę dostosowania wysokości umiejscowienia naświetlaczy do potrzeb placówki. Nie występuje przy tym konieczność podwieszania dodatkowego sufitu. Po dyskretne oprawy wpuszczane chętnie sięga się natomiast tam, gdzie istotne jest ograniczenie do minimum liczby widocznych elementów instalacji, a rozplanowanie przestrzeni nie zmienia się zbyt radykalnie z kolekcji na kolekcję.
Właściwa siła strumienia świetlnego w sklepie odzieżowym to sprawa bardzo ważna, gdyż wpływa na postrzeganie barw produktów oferowanych na jego powierzchni. Aranżując oświetlenie warto też zastanowić się, jak oświetlenie wpływa na samopoczucie klientów, czy nadaje poszczególnym działom, bądź strefom właściwą atmosferę i czy pomaga klientom odprężyć się (ciepła biel wywołująca uczucie komfortu), bądź uaktywnić (biel chłodna mobilizująca do działania). Światło pozwala w dość istotnym stopniu wpływać na odczucia klientów oraz ich decyzje zakupowe, dlatego warto korzystać z możliwości wpływania na wszystkie jego parametry – szczególnie w handlu odzieżą.
Łukasz Lewczuk
Na podstawie materiałów publikowanych m.in. przez:
Lange Łukaszuk Sp. j. sp. k.,
Steinel Vertrieb GmbH,
Es-System S.A.,
Osram Lighting Sp. z o.o.,
Lumiverso, Lena Lighting S.A.
i Trilux Polska Sp. z o.o.