Rys. 1 Aktor żaluzjowy KNX, 12-kanałowy Jeżeli popatrzeć z zewnątrz na będące już w użytkowaniu, czy nowo powstające budynki, z przeznaczeniem na wynajem powierzchni, łatwo jest zauważyć, że w większości przypadków każda z ich kondygnacji posiada takie samo usytuowanie otworów okiennych, co w porównaniu do własnej adaptacji powierzchni biurowych według wymagań określonych najemców pozostaje niezmienne. Zazwyczaj okna zajmują większą część powierzchni ścian budynku, przez co łatwiejszy i większy dostęp oświetlenia naturalnego może znacząco ograniczyć wykorzystanie oświetlenia sztucznego, co szczególnie wiosną i latem powoduje ograniczenie kosztów energii elektrycznej wykorzystywanej do tego celu. Z drugiej jednak strony, to samo oświetlenie naturalne zapewniające w ciągu dnia, szczególnie osobom pracującym w sąsiedztwie okien, wystarczający poziom jasności może jednocześnie swoją intensywnością przeszkadzać, wprowadzając dyskomfort podczas pracy na komputerze czy studiowania dokumentów.
Aby uniknąć takich niewygodnych sytuacji zarządzający budynkami lub najemcy ich powierzchni instalują różnego rodzaju urządzenia ograniczające dostęp światła naturalnego, często też korzystając z elektrycznie sterowanych rolet bądź żaluzji. Rodzaj zastosowanego rozwiązania często zależy od środków, jakie określony podmiot może przeznaczyć na system zaciemnienia. W przypadku budynków powtarzalnych (nie biorąc pod uwagę ich architektury) przeznaczonych na ściśle określone cele, jakimi niewątpliwie są obiekty biurowe, mamy najczęściej do czynienia z rzędami okien a właściwie z rzędami nieotwieranych, estetycznie osadzonych szyb w strukturze elewacji budynku. Poprzez taki sposób montażu użytkownik nie ma możliwości otwarcia okna dla np. przewietrzenia pomieszczenia a rolę utrzymania odpowiedniej jakości powietrza pełni system sterowania ogrzewaniem, klimatyzacją i wentylacją budynku.
Rys. 2 Zewnętrzna stacja pogodowa KNX Najwygodniejszą dla użytkowników formą ograniczenia przenikania do wnętrza promieni słonecznych jest w takim przypadku zastosowanie żaluzji poziomych, których regulowane listki (tzw. lamelki) zmniejszając dostęp światła skutecznie ograniczają ich powierzchnię skupienia. W zależności od lokalizacji poszczególnych pomieszczeń w strukturze budynku zmieniająca się pozycja słońca powoduje, że taką czynność można w ciągu dnia powtarzać kilkakrotnie, należy tu oczywiście uwzględnić umiejscowienie biurek, na których znajdują się komputery stacjonarne i przenośne oraz że intensywność oświetlenia naturalnego w tych miejscach może być różna. Rozwiązaniem zapewniającym komfort osobom, które większość swojego czasu pracy spędzają w otwartych przestrzeniach biurowych jest zastosowanie automatycznej regulacji kąta położenia lamelek w zależności od aktualnej pozycji słońca oraz odczuwanej intensywności jego świecenia. W technologii magistralnej KNX taką funkcję sterowania, w oparciu o wcześniej zdefiniowany algorytm działania, realizują urządzenia wykonawcze tzw. aktory żaluzjowe (rys. 1), bądź roletowe, kiedy napęd elektryczny nie realizuje funkcji obrotu lamelek a tylko ruch góra – dół, współpracujące z zewnętrzną stacją pogodową (rys. 2) mierzącą min. wartości natężenia oświetlenia, prędkości wiatru oraz temperatury. Sterowanie napędami elektrycznymi rolet lub żaluzji może odbywać się również lokalnie z sensorów przyciskowych KNX umieszczonych w pomieszczeniach biurowych, gdzie np. każda z nich może być obsługiwana indywidualnie z jednego klawisza a cała grupa z np. jednej strony budynku może być sterowana z innego klawisza. Aby zrealizować opisane powyżej funkcje niezależnego sterowania każdym napędem w ramach instalacji KNX należy odpowiednio wewnątrz pomieszczeń rozłożyć przewody elektryczne, np. YDY 4x1,5 mm² doprowadzające zasilanie 230 V z rozdzielni elektrycznych, w których znajdują się urządzenia wykonawcze KNX, do napędów rolet bądź żaluzji oraz dwuparowy przewód magistrali KNX. Dla zapewnienia poprawnej pracy całego systemu należy pamiętać, że przewody zasilające każdy napęd rolety bądź żaluzji powinny być osobno podłączone do odpowiedniej pary zacisków aktora.
W przypadku sterowania kilkoma roletami lub żaluzjami z wykorzystaniem jednej pary zacisków przyłączeniowych aktora, do sterowania grupowego można zastosować stycznik instalacyjny. Stacja pogodowa KNX montowana jest na zewnątrz, na elewacji budynku i wymaga doprowadzenia do niej zasilania 230 V oraz przewodu magistrali KNX. Sensory przyciskowe KNX (rys. 3) powinny być montowane na wysokości standardowych łączników tradycyjnej instalacji elektrycznej. Wymagają one doprowadzenia przewodu magistrali KNX do swojej instalacyjnej puszki podtynkowej Ø 60 mm wyposażonej w śrubki montażowe.
Rys. 3 Sensor przyciskowy 2-krotny KNX, Artec Przed decyzją inwestora, zarządcy budynku o wyposażeniu poszczególnych pięter w określony system bądź systemy sterowania należałoby się również zastanowić nad tym czy nie zaplanować a następnie nie wykonać go w taki sposób, aby każde z pięter budynku było wyposażone w instalację umożliwiającą wykonanie podobnego układu sterowania, który w globalnej strukturze budynku stanowiłby jeden wspólny obszar ze stałym nadzorem z jednego miejsca. Zaletą takiego rozwiązania byłoby kompleksowe sterowanie urządzeniami, gdzie oprócz kontroli stanu pracy każdej rolety czy żaluzji można byłoby wieczorem, po opuszczeniu budynku przez wszystkie przebywające w nim (lub na poszczególnych piętrach) osoby, dla bezpieczeństwa mienia ręcznie lub automatycznie opuszczać rolety czy żaluzje a rankiem, przed rozpoczęciem pracy podnieść je, aby światłem naturalnym nagrzać powierzchnie biurowe zmniejszając w ten sposób pracę ogrzewania wymuszonego. W sytuacjach, kiedy budynek byłby rzadziej użytkowany czy całkowicie pozbawiony osób (dni wolne od pracy) pozostawałby on zaciemniony, co skutkowałoby pewniejszą ochroną przed niespodziewanym dostępem osób trzecich oraz ze względów estetyczno-zdrowotnych zapobiegałoby unoszeniu się kurzu w przestrzeniach otwartych.
Przedstawione powyżej wybrane możliwości wykorzystania instalacji magistralnej do kompleksowego sterowania zaciemnieniem w budynkach wielkopowierzchniowych są drugim po sterowaniu oświetleniem argumentem przemawiającym za zastosowaniem technologii KNX w budownictwie biurowym.
Właściciel budynku lub najemca jego powierzchni, oprócz wyboru rodzaju zaciemnienia do potrzeb komfortu pracy poprzez zastosowanie takiego rozwiązania otrzymuje zestaw funkcji wykonywanych przez instalację automatycznie gdzie zawsze ma możliwość obsługi ręcznej, która może posiadać wyższy priorytet od samoczynnej pracy systemu.
Ireneusz Rzeczkowski