Sterowanie wszystkimi funkcjami za pomocą systemu widocznego na ekranie komputera poprawia komfort pracy lekarzaW tym typowym pomieszczeniu instalacja elektryczna jest podobna do instalacji w każdym pomieszczeniu mieszkalnym. W nowoczesnym gabinecie instalacja jest dostosowana do faktycznych potrzeb. Choć podobnie jak w zwykłym pokoju, zaraz przy wejściu, znajduje się wyłącznik, to nie musi on służyć do sterowania całą instalacją. Przy drzwiach wystarczy umożliwienie realizacji najważniejszych funkcji. Załączanie oświetlenia komunikacyjnego i ew. gniazd wtyczkowych, uruchomienie żaluzji względnie rolet, oraz ustawienie ogrzewania lub klimatyzacji i wentylacji na odpowiedni tryb pracy. Oczywiście funkcje te mogą być inicjowane także za pośrednictwem zegarów sterowniczych, jednak, z uwagi na dość nieregularne wykorzystanie gabinetów w ciągu doby, dość rzadko tak się dzieje. Przycisk przy drzwiach musi także służyć do wyłączania wszystkich instalacji przy opuszczaniu pomieszczenia. W najbardziej zautomatyzowanych gabinetach w ogóle go brak. Zamiast niego instalowane są czujniki obecności, których działanie jest często powiązane z systemem kontroli obecności (rozpoznawanie, że personel już znajduje się na terenie przychodni) i z systemowym zegarem sterowniczym. W rozbudowanym systemie magistralnym, np. KNX, wszystko jest zaprogramowane.
Już przed przybyciem lekarza, w gabinecie załącza się szybkie dogrzewanie, tak aby zanim przyjdzie pierwszy pacjent panowała komfortowa temperatura. Po rozpoznaniu obecności lekarza (za pomocą naciśnięcia przycisku przy wejściu lub zadziałania czujki obecności) załączy się oświetlenie komunikacyjne i otworzą się żaluzje (system porównuje natężenie oświetlenia wewnątrz na zewnątrz pomieszczenia, w zależności od wyniku żaluzje są otwierane od razu lub dopiero gry na zewnątrz zrobi się jasno). Wszystkie inne funkcje sterownicze dostępne są z miejsca pracy lekarza. Dokładniej z komputera, który stanowi wyposażenie gabinetu. Na monitorze pokazane jest bowiem całe wyposażenie pomieszczenia. Aby załączyć dowolne urządzenie wystarczy kliknąć na jego ikonkę. Za pomocą myszy lekarz może regulować oświetlenie, blokować wejście do gabinetu czy załączać lampkę sygnalizacyjną przed gabinetem („Proszę wejść” lub „Proszę czekać”). Oczywiście w ten sam sposób załączane są gniazda zasilające oraz pozostałe wyposażenie gabinetu. Dzięki temu lekarz nie musi odrywać się od pracy, aby dostosować instalację do chwilowych potrzeb. W szczególności istotna jest możliwość za- i wyłączania gniazd wtyczkowych. Przygotowując się do jakiegoś badania lekarz klika na jego ikonkę i od razu każda lampa i każdy aparat przyłączony do swego gniazda wtyczkowego zostaje załączony. Jednak, aby to było możliwe konieczne jest perspektywiczne zaprojektowanie instalacji, a w szczególności gniazd wtyczkowych. Należy je zaplanować dokładnie tam, gdzie będą potrzebne. Gniazd powinno być więcej, gdyż szybko rozwijająca się technika wymusza korzystanie z coraz większej ilości zasilanych elektrycznie urządzeń. W zwykłym gabinecie lekarskim instaluje się osprzęt elektryczny o stopniu ochrony IP 21. Jedynie, jeśli w pobliżu umywalki znajdują się jakieś gniazda, to należy podnieść stopień ochrony do IP 44. Istotną cechą wszystkich urządzeń instalowanych w gabinetach jest odporność na działanie typowych środków czystości. W celu zapewnienia wyższego poziomu higieny osłony gniazd, a zwłaszcza przycisk, muszą być znacznie częściej czyszczone. Niektórzy producenci oferują gniazda i łączniki wykonywane z materiałów odpornych na substancje agresywne. Oświetlenie gabinetu powinno zapewniać dobre odwzorowanie barw.
Pod względem funkcjonalności gabinet zabiegowy może być zorganizowany podobnie jak gabinet lekarski. Przycisk znajdujący się przy drzwiach wejściowych spełnia analogiczne funkcje. Natomiast zamiast komputera wygodniejszy bywa dotykowy panel umieszczony w pobliżu miejsca wykonywania zabiegów. Dzięki takiemu usytuowaniu łatwo jest jednym ruchem, nie odrywając się od pacjenta, skorygować oświetlenie lub coś załączyć, np. wentylację. W gabinecie zabiegowym planuje się znacznie większą ilość gniazd wtyczkowych. Tylko część z nich jest sterowana. Wiele z urządzeń wymaga stałej pracy, więc nie mogą być one zasilane za pośrednictwem gniazd załączanych z systemu. Ponadto, ze względu na rodzaj wykonywanych zabiegów może zaistnieć konieczność podniesienia stopnia ochrony do IP 44, a czasem jeszcze wyższego. Nieużywane gniazda powinny być zamknięte i zabezpieczone przed przypadkowym zachlapaniem. Szczególnym elementem instalacji bywają podłogowe gniazda wtyczkowe. Powinny one być całkowicie odporne na dostęp wody i środków odkażających. Minimalny stopień ochrony IP 44 powinien być zwiększony do IP 66. Oprawy oświetleniowe też powinny być łatwe w utrzymywaniu czystości. Wskazane jest używanie lamp o stopniu ochrony IP 44, niezależnie od tego czy jest to konieczne ze względów bezpieczeństwa. W celu zapewnienia dobrych warunków pracy oświetlenie powinno być bezcieniowe i dobrze oddawać barwy.
Gabinety specjalistyczne różnią się od gabinetów lekarskich wyposażeniem. Są w nich używane różne urządzenia diagnostyczne: elektrokardiografy, encefalografy. Pod względem zarządzania instalacją są porównywalne z gabinetami lekarskimi. Przy wejściu tzw. ogólny sterownik realizujący najczęściej wykorzystywane funkcje, oraz drugi, znajdujący się przy stanowisku pracy, służący do szczegółowego zarządzania całym wyposażeniem gabinetu. Gabinety ze sprzętem diagnostycznym mogą wymagać dużej zmienności oświetlenia. Od całkowitej ciemności do wysokiego poziomu natężenia oświetlenia. Może to być realizowane za pomocą dużej ilości selektywnie załączanych lamp lub mniejszej ilości silniejszych lamp, których strumień światła może być płynnie regulowany. Ilość i rozmieszczenie gniazd wtyczkowych musi być dostosowane do planowanego wykorzystania z założeniem, minimum 30% rezerwy. Oprócz gniazd wtyczkowych zwykle instaluje się dodatkowe gniazda wyrównywania potencjału, eliminujące powstawanie zakłóceń przy jednoczesnym użytkowaniu kilku urządzeń diagnostycznych.
W ogólnodostępnych sanitariatach, takich jak np. publiczne łazienki, należy stosować osprzęt elektryczny o podwyższonym stopniu ochrony, tj. IP 54. Dotyczy to zarówno łączników, opraw oświetleniowych jak i gniazd wtyczkowych. W celu ograniczania zużycia energii wskazane jest zastosowanie czujek ruchu załączających oświetlenie lub innej automatyki samoczynnie wyłączającej oświetlenie w pustych pomieszczeniach (np.: za pośrednictwem kontaktronów drzwiowych i wyłączników rozpoznających stany rygli w zamkach). Oświetlenie komunikacyjne powinno zawsze zapewniać minimum umożliwiające wydostanie się z pomieszczenia. W zależności od charakteru przychodni może wystąpić konieczność instalowania w kabinach instalacji przyzywowej lub co najmniej przycisków z sygnalizacją wizualną.
Podłogowe gniazda wtyczkowe w gabinetach zabiegowych powinny być całkowicie odporne na dostęp wody i środków odkażających. Ich stopień ochrony powinien wynosić IP 66Pozostałe pomieszczenia ogólnodostępne są wyposażane podobnie jak pomieszczenia biurowe względnie korytarze. Oświetlenie powinno być załączane automatycznie w zależności od pory dnia (w godzinach pracy przychodni) oraz natężenia oświetlenia naturalnego. Może być powiązane z systemem czujek ruchu. Nie powinno być możliwości wyłączenia oświetlenia przez przebywających w przychodni pacjentów. Gniazda wtyczkowe znajdujące się w tych pomieszczeniach powinny mieć zabezpieczenie dla dzieci.
Zwykle recepcja jest miejscem, z którego odbywa się zarządzanie wszystkimi instalacjami znajdującymi się w przychodni. Dlatego instaluje się tam duże panele dotykowe lub komputery z programami zarządzającymi obiektem. Sterowanie wyposażeniem gabinetów może być możliwe tylko po wprowadzeniu hasła, tak aby nie dało się przypadkowo wyłączyć oświetlenia w tracie zbiegu lub zasilania urządzenia w czasie badania. Natomiast po godzinach pracy przychodni powinno być możliwe wyłączenie wszystkich przewidzianych obwodów elektrycznych. Nie tylko oświetlenia, ale także gniazd zasilających. W ten sposób zmniejsza się zużycie energii elektrycznej i zapobiega ew., stratom spowodowanym niekontrolowaną pracą urządzeń.
Projekt instalacji elektrycznej w przychodni powinien zawierać projekty poszczególnych instalacji stanowiących niezbędne wyposażenie takiego obiektu. Projekt oświetleniowy powinien zawierać projekty instalacji oświetlenia ogólnego oraz miejscowego z podziałem na obwody nierezerwowane i rezerwowane, oraz oświetlenia awaryjnego i bezpieczeństwa, a także lamp bakteriobójczych. Dla każdego stanowiska pracy należy przygotować projekt oświetlenia miejscowego. Kolejnymi częściami projektu są projekty instalacji gniazd wtyczkowych jednofazowych oraz trójfazowych z podziałem na obwody rezerwowane i nierezerwowane. Oddzielną częścią projektu jest projekt instalacji wentylacji mechanicznej oraz ew. klimatyzacji. Kolejne części projektu dotyczą dodatkowej ochrony od porażeń, połączeń wyrównawczych miejscowych oraz ochrony przed skutkami przepięć. Przy projektowaniu obwodów rezerwowanych należy zwrócić uwagę na kategorię obwodów i w zależności od tego zaprojektować rezerwowanie z agregatu lub bezprzerwowe za pośrednictwem UPS.
Zaleca się, aby do oświetlania obiektów służby zdrowia wykorzystywać, niemal wyłącznie, świetlówki. Zarówno liniowe jak i kompaktowe (błędnie zwane żarówkami energooszczędnymi). Lamy oświetlenia ogólnego powinny być montowane na zwieszach lub w suficie podwieszonym (jeśli jest) na wysokości 2,40 m. W zależności od przeznaczenia pomieszczenia stopień ochrony od IP 21 do IP 55. Instalację oświetleniową układa się na trasach pionowych i poziomych wyznaczonych normą, wykorzystując zwykle trójżyłowe (L, N, PE) przewody o przekroju 1,5 mm². Lampy ewakuacyjne powinny zapewniać oświetlenie w ciągu 2 godzin od awarii zasilania. W niektórych miejscach czas ten powinien zostać wydłużony. A natężenie oświetlenia na poziomie posadzki nie może być mniejsze niż 1 lx.
Podobnie jak pozostałe instalacje elektryczne należy układać wzdłuż wyznaczonych tras. Gniazda należy instalować w zasadzie na dwóch wysokościach. Gniazda przeznaczenia ogólnego na wysokości ok. 30 cm powyżej posadzki, a gniazda zasilające specjalistyczne wyposażenie medyczne powyżej wysokości blatów roboczych. Niektóre urządzenia medyczne wymagają odmiennego usytuowania gniazd, dlatego zawsze należy brać pod uwagę wskazania producenta. Przewody doprowadzane do gniazd znajdujących się powyżej blatów, np. na wysokości 1,0 m (powinno się przyjąć jednakową wysokość montażu tych gniazd dla całego budynku) należy prowadzić na zbliżonym do tego poziomie. Zasilanie gniazd zamontowanych w nietypowych miejscach powinno być poprowadzone wzdłuż znormalizowanych tras a następnie najkrótszą drogą, pionowa lub poziomą, doprowadzone do samego gniazda. Gniazda wtyczkowe jednofazowe zasilane są za pośrednictwem przewodu trójżyłowego o przekroju 2,5 mm². Każde gniazdo wtyczkowe powinno być jednoznacznie opisane numerem obwodu oraz kolejnym numerem gniazda w tym obwodzie.
Coraz więcej prywatnych przychodni wprowadza system kontroli dostępu do gabinetów. Drzwi otwierane są za pośrednictwem klawiatur kodowych, transponderów lub czytników linii papilarnych. Rozwiązanie takie pozwala na precyzyjną kontrolę czasu pracy każdego lekarza. Równocześnie sekretariat medyczny ma dokładna informację, czy lekarz znajduje się na swoim stanowisku. A dostęp osób niepowołanych zostaje całkowicie wykluczony. Uzupełnieniem kontroli dostępu jest instalacja na zewnątrz gabinetów dwukolorowych lampek sygnalizacyjnych z napisami „Proszę wejść” oraz „Proszę czekać”. Przy załączonym komunikacie „Proszę wejść” drzwi zostają automatycznie odblokowane umożliwiające pacjentowi wejście do środka. W trakcie badania drzwi pozostają zaryglowane.
Przy projektowaniu i wykonywaniu instalacji elektrycznej w obiektach służby zdrowia należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo jej eksploatacji, z uwzględnieniem szczególnie trudnych warunków występujących w niektórych pomieszczeniach oraz możliwość przebywania w nich osób nieposiadających żadnej wiedzy w zakresie bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych. Wszystkie połączenia instalacji wyrównawczej muszą być wykonywane starannie i odpowiednio oznakowane zielonożółtymi osłonami izolacyjnymi. Wszystkie instalacje należy wykonywać przewodami wielożyłowymi o podwójnej izolacji (izolacja pojedynczych żył oraz izolacja całego przewodu). Wszystkie obwody jednofazowe należy prowadzić przewodami, co najmniej trójżyłowymi, a obwody tzw. siłowe przewodami pięciożyłowymi. Wszystkie obwody muszą być zabezpieczone wyłącznikami nadmiarowymi oraz różnicowo prądowymi o prądzie upływu nie większym od 30 mA.
Instalacja elektryczna w przychodniach lekarskich w niewielkim stopni odbiega od instalacji wykonywanych w innych obiektach użyteczności publicznej. Znacznie większym wyzwaniem jest instalacja w szpitalach. Znajdujące się tam sale operacyjne, porodowe, oddziały intensywnej terapii oraz sale pozabiegowe wymagają zaprojektowania oddzielnych, specjalnych instalacji. Są to wydzielone instalacje IT, które muszą spełniać wiele dodatkowych wymagań. m.in. bezprzerwowego zasilania i stałej kontroli izolacji.
A.D.