Zagadnienie jest skomplikowane, ponieważ nie istnieją szczegółowe wytyczne – poza spełnieniem zaleceń normy europejskiej PN-EN 12464-1 – dotyczące oświetlenia w warsztatach i stacjach serwisowych. Prawidłowa instalacja zależy zatem od konkretnych działań i charakteru wykonywanej w nich pracy, doświadczenia i kompetencji projektanta oświetlenia oraz wytycznych inwestora.
Zgodnie z punktem 2.13.11 zaleceń, parametry oświetlenia na stanowisku montażowym uzależnione są od precyzji zadania. I tak:
- zgrubne prace wymagają 200 lx, UGR 25 oraz Ra>80,
- średnio dokładne – 300 lx, UGR 25 oraz Ra>80,
- dokładne – 500 lx, UGR 22, Ra>80,
- precyzyjne – 750 lx, UGR 19, Ra>80.
W normach wspomina się również o wymaganiach dla robót blacharskich. Dla materiału o grubości poniżej 5 mm, z jakim najczęściej ma się do czynienia w warsztacie, parametry wynoszą 300 lx, UGR 22, Ra>60 (PN-EN 12464-1; 2.13.9). Prace przy nadwoziu i montażu (2.19.2) powinno prowadzić się przy o świetleniu odpowiadającemu 500 lx, UGR 22, Ra>80.
Współczynnik oddawania barw [Ra] przyjmuje wartości od 0 do 100, gdzie 0 to światło monochromatyczne, a 100 odpowiednik światła słonecznego. W świetle o CRI (Colour Rendering Index) powyżej 80, kolory przyrządów i produktów są dobrze odwzorowane. Minimalizuje się więc ryzyko pomyłki i skraca czas odnalezienia poszukiwanych obiektów, przy jednoczesnym wzroście bezpieczeństwa pracowników. Pozostałe uwzględnione w normach parametry uzależnione są od miejsca, które zamierzamy oświetlić. Przystępując do planowania, należy oszacować natężenie [lx] i współczynnik olśnienia [UGR] przy zadanym rozlokowaniu urządzeń w pomieszczeniu. Projektanci korzystają w tym celu z oprogramowania, w którym można symulować efekty pracy konkretnych opraw.
– Na stronach internetowych producentów oświetlenia bardzo często, obok informacji technicznych, znajdują się biblioteki dla tego typu aplikacji – mówi Michał Walentek, ekspert z firmy Trilux Polska. – Bardzo ułatwia to testowanie specyficznych rozwiązań i pozwala inwestorowi weryfikować różne możliwości.
Wymogiem, który może mieć duże znaczenie dla pracowników warsztatu jest również ten dotyczący migotania i efektu stroboskopowego. W przypadku oświetlania za pomocą źródeł wyładowczych (świetlówki, lampy rtęciowe, sodowe) wirujących narzędzi, obserwator może odnieść wrażenie, że obiekty te pozostają w bezruchu. Nie trzeba wspominać, jakie ryzyko może stwarzać taki stan rzeczy w miejscu, gdzie na co dzień korzysta się z szlifierek i wkrętarek. W związku z tym, przy tego typu pracach zaleca się doświetlenie źródłem zasilanym z innej fazy bądź użycie niemigoczących lamp, na przykład diod LED.
Fot. 2. Stacja serwisowa MAN Trucks w Małopolu.Poza kluczowymi normami dotyczącymi bezpieczeństwa, dla właścicieli stacji serwisowych i warsztatów niezwykle istotne są zagadnienia wygodnego i oszczędnego użytkowania urządzeń. Źródła światła na stanowiskach serwisowych narażone są na szkodliwe czynniki, jak zapylenie i zalanie. Chcąc uniknąć częstych awarii, w doborze opraw oświetleniowych trzeba kierować się ich poziomem odporności na zanieczyszczenia. – W takich warunkach należy zastosować oprawy o podwyższonej odporności IP66 – tłumaczy Michał Walentek z firmy Trilux Polska. – Są one całkowicie pyłoszczelne. Chronią również przed wtargnięciem silnego strumienia cieczy. Oznacza to, że oświetlenie będzie działać, nawet gdy zostanie opryskane olejem. Dodatkowo, po zakończeniu pracy będzie można z łatwością umyć je wodą pod ciśnieniem. Przykładem spełniającym te wymagania są np. oprawy oświetleniowe z korpusem z żywicy poliestrowej wzmocnionej włóknem szklanym.
Montowanie opraw odpornych na uszkodzenia pozwoli wyeliminować przestoje i zminimalizować koszty wymiany. Sporo zaoszczędzić można również na codziennej eksploatacji.
Stanowisko pracy mechanika wymaga co prawda oświetlenia o natężeniu 300 lx, ale w korytarzach wystarczy już połowa tej wartości. Prostym rozwiązaniem, które pozwoli spełnić wymogi minimalizując koszty jest podzielenie oświetlenia hali na kilka obwodów. Odrębne systemy sterowania poszczególnymi sektorami mogą znacząco zredukować nakłady energetyczne. Pozwalają one dostosować zużycie prądu do warunków zewnętrznych i liczby używanych aktualnie stanowisk. Umożliwiają wyłączenie opraw w nieeksploatowanej obecnie części hali czy wygaszenie co drugiej oprawy w momencie, gdy światło dzienne dostatecznie doświetli wnętrze, spełniając przy tym wymagane natężenie oświetlenia i optymalną widoczność.
Planując oświetlenie stacji serwisowej, musimy wziąć pod uwagę liczne wymogi bezpieczeństwa oraz specyfikę wykonywanej w niej pracy. Dlatego bardzo ważny jest dobór sprawdzonych rozwiązań, odpowiednio wykonany projekt oraz jego rzetelne wykonanie. Przyczyni się to do poprawy bezpieczeństwa, zwiększy efektywność pracowników technicznych, zmniejszy koszty eksploatacji oraz pozwoli uzyskać pozytywną weryfikację w przypadku kontroli Inspekcji Pracy.
Mateusz Matković
Współpraca merytoryczna:
TRILUX Polska