Poniższy artykuł ma na celu przedstawienie ogólnych zasad oświetlenia gabinetów medycznych i obiektów około medycznych. Nie będziemy skupiać się na obiektach szpitalnych, a jedynie na pomieszczeniach pobytu dziennego i pokojach badań.

Jest kilka podstawowych składowych dobrego oświetlenia – bezpieczeństwo, dobre widzenie, komfort wizualny i estetyka. Nie od dziś wiadomo, że światło widzialne wpływa na organizm człowieka. Jego barwa, intensywność oraz sposób rozpraszania wywołują określone reakcje psychofizyczne. Dlatego odpowiednie operowanie oświetleniem daje możliwość kreowania miłej atmosfery, spokoju i dobrego samopoczucia dla pacjentów i personelu.

Wymagania i zasady oświetlenia

Ogólne informacje dotyczące wymagań oświetlenia obiektów służby zdrowia zawarte są w Polskiej Normie „Światło i Oświetlenie Miejsca Pracy” PN-EN- 12464-1. Przykładowe wymagania dotyczące niektórych powierzchni zamieszczono w tabeli obok.

Jak widać parametry oświetlenia mogą się znacząco różnić w zależności od przeznaczenia określonej sali. Dodatkowo wewnątrz danych pomieszczeń często wymagane są dwa poziomy natężenia oświetlenia. W salach badań ucha, oka czy stomatologicznych zwiększenie natężenia oświetlenia może odbywać się miejscowo za pomocą specjalistycznych lamp doświetlenia punktowego. Jednocześnie wymaga się, by istniała możliwość zwiększenia natężenia oświetlenia w obrębie pacjenta.
Szczegółowa wiedza na temat przeznaczenia obiektu jest niezbędna do wykonania obliczeń oświetleniowych. Należy zatem wymagać od technologa danego obiektu jasnych wytycznych, dzięki którym można określić wymagania oświetlenia.

Dodatkowymi parametrami wpływającymi na jakość oświetlenia są współczynniki odbicia powierzchni, czyli sposób i kolor wykończenia obiektu. Dla służby zdrowia wymaga się płaszczyzn jasnych o wysokich parametrach odbiciowych: sufit 75% - 80%, ściany 40%-50%, podłogi 20%-30%, meble 30%-70%.
Realizacja systemu oświetleniowego może odbywać się w oparciu o różne rozwiązania odnośnie sprzętu, opraw, źródeł światła, jak i systemów sterowania. W służbie zdrowia poza oświetleniem specjalistycznym wykorzystuje się osprzęt ogólnodostępny, dlatego należy zwrócić uwagę by sprzęt ten dobierać według poniższych zasad:
• oprawy wbudowywane w sufit jak i nastropowe powinny być budowy zamkniętej,
• oprawy zwieszane mogą być stosowane
w biurach i pokojach personelu, w sala badań ogólnych jako doświetlenie miejsca pracy z komputerem. Powinny w tym przypadku posiadać zamknięta konstrukcję zarówno z dołu jak i z góry ułatwiającą utrzymanie czystości,
• klosze i powierzchnie opraw powinny być gładkie umożliwiające odkażanie i umycie,
• oprawy powinny mieć możliwość łatwej wymiany źródeł światła
• ze względu na wysokie wymagania poziomu natężenia zaleca się stosowanie opraw świetlówkowych,
• w pomieszczeniach zabiegowych, pobytu dziennego i we wszystkich gdzie badanie odbywa się na leżance należy stosować oprawy o niskiej luminacji. Powierzchnia zasłaniająca źródła światła powinna być wykonana z tworzyw zapewniających dużą równomierność i brak efektu olśnienia.

Tabela 1. Wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące pomieszczeni opieki zdrowotnej określone w normie PN-EN-12464-1.

Pokoje ogólnego użytku
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	UGRL [-]	RA[-]	Uwagi
Poczekalnie	200	22	80	Natężenie oświetlenia na poziomie podłogi
Pokoje pobytu dziennego	200	22	80	Natężenie oświetlenia na poziomie podłogi
Pokoje dla personelu
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	UGRL [-]	RA [-]	Uwagi
Biuro personelu	500	19	80
Pokoje personelu	300	19	80
Pokoje badań ogólnych
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	UGRL [-] RA [-]	Uwagi
Oświetlenie ogólne	500	19	90
Badania i zabiegi	1000	19	90
Pokoje badań oczu
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	Em [lx]	Em [lx]	Uwagi
Oświetlenie ogólne	300	19	80
Badanie zewnętrzne oka	1000	-	90
Test ostrości widzenia i barwoczułości z użyciem tablic	500	16	90
Pokoje badań uszu
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	UGRL [-]	RA [-]	Uwagi
Oświetlenie ogólne	300	19	80
Badanie ucha	1000	-	90
Stomatologia
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	UGRL [-]	RA [-]	Uwagi
Oświetlenie ogólne	500	19	19	Zaleca się aby oświetlenie nie wywoływało olśnienia u pacjenta
Oświetlenie przy pacjencie	1000	-	90
Miejsce zabiegu	5000	-	90	Mogą być wymagane wyższe wartości natężenia
Dobór barwy zębów sztucznych	5000	-	90	Tcp 6000K
Laboratoria i apteki
Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności	Em [lx]	Em [lx]	RA [-]	Uwagi
Oświetlenie ogólne	500	19	80
Kontrola barw	1000	19	80	Tcp 6000K

Sprzęt oświetleniowy

Specyfikacja sprzętu oświetleniowego w dużej mierze będzie zależała od technologii obiektów. Kierując się zasadami, o których pisaliśmy powyżej możemy przyjąć, iż dla pokoi ogólnego użytku i personelu możemy stosować oprawy zarówno otwarte rastrowe, jak również oprawy zamknięte płytą. Świetlówki stosowane w tych oprawach muszą posiadać współczynnik oddawania barw powyżej 80.

Dla pomieszczeń badań ogólnych oprawy powinny posiadać świetlówki wielopasowe o podwyższonym współczynniku oddawania barw Ra > 90. W przypadku gdy mogą odbywać się w tych pomieszczeniach drobne zabiegi trudno jest osiągnąć wysoki poziom natężenia (1000 lx) stosując oprawy z płytą mleczną. W tym celu można wykorzystać oprawy wyposażone w specjalne płyty ‘mikrosoczewkowe’ lub oprawy rastrowe o niskim wskaźniku olśnienia zamknięte dodatkowo powierzchnią szklaną.

W gabinetach stomatologicznych, poza oświetleniem zapewniającym odpowiednie natężenia konieczna jest ochrona przed olśnieniem pacjentów znajdujących się na fotelach zabiegowych. Osobnym aspektem są miejsca doboru protez zębowych i koloru implantu. W tym celu stosuje się światło najbardziej zbliżone do światła dziennego. Stąd też wymagane jest bardzo duże natężenie rzędu 5000 lx oraz bardzo wysoki współczynnik oddawania barw Ra > 90 i dodatkowo temperatura barwowa światła powinna być tzw. dzienna czyli Tcp ≥ 6000 K.

Zwykłe świetlówki tzw. trójpasmowe stosowane do oświetlenia na co dzień w biurach mają słabsze parametry związane z prawidłowym oddawaniem kolorów. W pomieszczeniach gabinetów lekarskich z racji bardzo ważnego rozpoznawania barw nie spełniają one wymogów i tam też należy stosować świetlówki o najlepszych parametrach barwnych tzw. De Luxe o współczynniku oddawania barw większym od 90.
Do niektórych rozwiązań mogą być przydatne świetlówki z serii Secura. Zawierają one niewidoczną powłokę utrzymującą w miejscu wszystkie fragmenty rozbitego szkła.
Unikamy w ten sposób niebezpieczeństwa uwolnienia rtęci oraz szkła. Źródła takie mogą być szczególnie przydatne w pomieszczeniach aptecznych i laboratoriach, gdzie przygotowywane są leki lub badane próbki.

Podsumowanie

Korzystając z dostępnego sprzętu oświetleniowego jesteśmy w stanie zapewnić komfort wizualny i bezpieczeństwo pacjentów przy okazji tworząc dobre warunki do pracy. Ważne jest odpowiednie skonsultowanie danego problemu oświetleniowego z technologiem w danym obiekcie, dzięki temu będzie można połączyć odpowiednia technologię z indywidualnym podejściem do danego projektu.

J.G.

---