Z biegiem czasu zmieniają się potrzeby. Wciąż pojawia się nowy sprzęt wykorzystujący energię elektryczną. Pomimo tego, że nowoczesne urządzenia są coraz bardziej energooszczędne, to jednak pobierają coraz więcej energii. Coraz częściej pojawia się problem, że instalacja nie wytrzymuje obciążenia. Najpierw objawia się to przepalaniem bezpieczników. A gdy zniecierpliwieni użytkownicy zamieniają je na coraz większe, następuje poważna awaria albo nieszczęście. Dlatego, gdy tylko zauważy się, że regularnie ?wywalają? bezpieczniki, grzeją się przewody lub coś gdzieś iskrzy, to natychmiast należy odłączyć zagrożone obwody i wezwać fachowca.

Domy buduje się na lata. Większość ludzi mieszka w budynkach mających po kilkadziesiąt lat. W różnych okresach obowiązywały różne normy. Zmieniały się wymagania dotyczące instalacji elektrycznych. W pewnym okresie powszechnie używano przewodów aluminiowych. Do tej pory eksploatuje się wiele instalacji nie spełniających obecnych wymagań ani potrzeb. Wszelkie zmiany wprowadzane w instalacji elektrycznej powinny być zgodne z normą PN IEC 60364, ustawą Prawo Budowlane (Dz.U. 2006 nr 156) i Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dn. 06.11.2008 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

W zależności od sytuacji można zdecydować się na doraźne naprawy, modernizację lub remont całej instalacji. Przed podjęciem decyzji konieczne jest zrobienie inwentaryzacji istniejącej instalacji oraz określenie potrzeb. Należy też mieć świadomość, że przystępując do remontu należy instalację doprowadzić do stanu zgodnego z normą PN IEC 60364. A to oznacza konieczność przygotowania projektu i zlecenia prac fachowcowi posiadającemu aktualne uprawnienia do wykonywania prac w zakresie instalacji elektrycznych. Modernizacja instalacji ma na celu jej usprawnienie, zwiększenie komfortu, bezpieczeństwa czy funkcjonalności. Przeprowadzenie jej też wymaga skorzystania z pomocy fachowca, ale jej zakres nie obliguje do przygotowywania projektu. Naprawy, w zależności od zakresu, powinny być wykonywane przezwykwalifikowanego elektryka, ale niektóre z nich, nie narażające na bezpośrednie niebezpieczeństwo mogą być wykonywane przez każdego.

Naprawy

Każda instalacja wymaga właściwej eksploatacji oraz konserwacji. Co pewien czas powinny być dokonywane oględziny oraz przeglądy. W domach mieszkalnych, zaleca się, aby dokonywać przeglądów raz na 5 lat. Przy wykryciu awarii zawsze najpierw należy odłączyć od napięcia uszkodzony obwód elektryczny. Najprościej przez wyłączenie wyłącznika nadprądowego lub wykręcenie i wyjęcie topikowej wkładki bezpiecznikowej. Jeśli instalację w danym pomieszczeniu chronią różne zabezpieczenia różnicowoprądowe, to ich także można użyć do odłączenia spod napięcia uszkodzonej części instalacji. Niewykwalifikowany użytkownik może wymieniać jedynie te elementy instalacji elektrycznej, których wymiana nie wymaga użycia żadnych narzędzi. Np. wymienić źródło światła w lampie względnie uszkodzony przewód zastąpić nowym przedłużaczem. Każda praca powinna być wykonywana przy wyłączonym napięciu. Jedynym wyjątkiem jest wymiana wkładki topikowej. Ale i w tym wypadku należy pamiętać o wyłączeniu wszelkich odbiorników znajdujących się w obwodzie chronionym przez ten bezpiecznik. Wszelkie naprawy instalacji ułożonej w budynku na stałe powinny być bezwzględnie wykonywane przez fachowców.

Najczęstszymi uszkodzeniami wymagającymi naprawy przez elektryka jest iskrzenie i przegrzewanie się styków na rozgałęzieniach przewodów oraz zaciskach przyłączeniowych do osprzętu. Także wyrwane ze ściany gniazdo wtyczkowe lub wyłącznik wymagają interwencji właściwej osoby. W szczególności zaś, gdy niektóre z przewodów odłamały się lub wysunęły z przegrzanych styków. Wyeksploatowany osprzęt należy wymienić na nowy, w pełni sprawny. Często, zanim nastąpi awaria można zauważyć jej zbliżanie się. Iskrzenie wyłącznika, luźno wysuwająca się wtyczka, przebarwienia lub zapach oznaczają, że najwyższy czas zapobiec kłopotom, a może nawet nieszczęściu.

Stan instalacji

Pół wieku temu instalacja elektryczna wykonywana była przewodami dwużyłowymi. Sama instalacja była bardzo prosta. W każdym pomieszczeniu jedna lampa na środku sufitu i jeden wyłącznik. Dodatkowo jeszcze po jednym lub dwa gniazda wtyczkowe. Wtedy to wystarczało. Bo w domu znajdowało się jedno radio i jakaś lampka nocna lub stojąca. Tylko niektórzy posiadali odkurzacze czy lodówki (absorpcyjne). A telewizory były wielką rzadkością. Zapotrzebowanie na energię elektryczną było niewielkie. W mieszkaniach znajdowały się dwa bezpieczniki topikowe o prądzie znamionowym 10 A. Jeden na przewodzie fazowym, a drugi na przewodzie zerowym (tak kiedyś nazywano przewód N). Dziś bardzo rzadko można trafić na ten rodzaj zabezpieczenia. Bezpiecznik na przewodzie neutralnym został wyeliminowany. Gdy w latach siedemdziesiątych pojawiły się pralki automatyczne zaczęły się problemy z zabezpieczeniami. Moc pralki (silnik plus grzałka) wynosiła 2350 W. Bezpieczniki się grzały. Wystarczyło włączyć jeszcze żyrandol, aby wkładka topikowa się przepaliła. Pomysłowi ludzie „watowali” bezpieczniki lub rozbijali wstawki, aby móc użyć bezpieczników 16 A.

Na szczęście, następnym stopniem, którym była instalacja elektryczna w mieszkaniach, była „20-ka”. Dzięki temu, pomimo przeróbki, w dalszym ciągu zachowana była selektywność. Cała klatka schodowa zazwyczaj zabezpieczana była wkładkami 25 A. I wszystko było dobrze, dopóki pralka automatyczna nie znalazła się w każdym mieszkaniu. W ostatnim ćwierćwieczu ubiegłego stulecia zwiększono ilość obwodów elektrycznych w mieszkaniu do 4. Obwód oświetleniowy zabezpieczony wkładką 10 A i obwody gniazd wtyczkowych (gniazda łazienkowe, kuchenne i pozostałe) za zabezpieczeniami 16 A. Jeszcze 30 lat temu instalację wykonywano przewodami dwużyłowymi. Gniazda wtyczkowe z bolcem ochronnym instalowany były wyłącznie w łazienkach i kuchniach. Z braku żyły ochronnej, przewód neutralny przyłączano do zacisków bolca i mostkowano do jednego z zacisków roboczych gniazda. Często czyniono odwrotnie. Dopiero w 2002 roku Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury (Dz. U. 75/2002) wprowadzono zasadę rozdziału przewodów neutralnego i ochronnego, używania wyłączników różnicowoprądowych, wykonywania połączeń wyrównawczych, układania przewodów miedzianych (wyłącznie do 10 mm²) równolegle do ścian i sufitów, instalowanie wyłączników nadprądowych zamiast topikowych i wykorzystanie ochrony przepięciowej.

Modernizacja

Modernizacja ma dwa cele, zwiększenie bezpieczeństwa i poprawę komfortu. Zakres prac wynika z oceny stanu faktycznego. Wszelkie rozbieżności z obowiązującymi aktami prawnymi powinny zostać usunięte. Instalacja w mieszkaniu lub domu powinna być wykonana przewodami miedzianymi 3- oraz 5-żyłowymi. Jednak wymiana przewodów wymaga przeprowadzenia dużego remontu, rozkuwania i przebijania ścian, zmiany skrzynek rozdzielczych. Ze względu na uciążliwość wykonywania tak wielkiego zakresu prac często wykonuje się niewielkie modernizacje obejmujące jedynie fragmenty instalacji.

Przewody aluminiowe są zmorą użytkowników. Wymagają stałej konserwacji. Obluzowane zaciski powodują przegrzewanie się końcówek, w wyniku czego aluminium staje się bardzo kruche i podatne na uszkodzenia. Jeśli nie da się skrócić przewodów, to pozostaje konieczność wymiany fragmentu instalacji. Przewody aluminiowe używane były w okresie, gdy obowiązywało stosowanie wszelkich oszczędności. Układane były bezpośrednio w tynku. W takiej sytuacji nie da się uniknąć wykonania bruzdy na nowy przewód. Przy wymianie przewodów aluminiowych na miedziane należy pamiętać, że przewody miedziane o porównywalnej obciążalności są o jeden przekrój cieńsze od aluminiowych. Nie wolno wykonywać połączeń przez skręcanie przewodów aluminiowych z miedzianymi. Konieczne jest użycie zacisków śrubowych. Właściwie nie powinno się w ogóle łączyć przewodów aluminiowych z miedzianymi. Cały obwód powinien zostać wymieniony. Jednak w praktyce, gdy modernizacja jest rozłożona w czasie, jest to koniecznością. Dlatego takie połączenia można stosować wyjątkowo przez krótki okres, ale nigdy w miejscach narażonych na zwiększoną wilgotność i trudnodostępnych. Oczywiście nowe odcinki przewodów powinny być dobierane zgodnie w obowiązującymi zasadami i perspektywicznymi potrzebami. W szczególności należy używać przewodów o właściwej ilości żył kodowanych znormalizowanymi barwami izolacji. Żyły, które tymczasowo nie będą wykorzystywane muszą być na obydwu końcach jednoznacznie opisane.

Należy mieć świadomość, że przystępując do remontu należy instalację doprowadzić do stanu zgodnego z normą PN IEC 60364. A to oznacza konieczność przygotowania projektu i zlecenia prac fachowcowi posiadającemu aktualne uprawnienia do wykonywania prac w zakresie instalacji elektrycznych.

Wymiana topikowych wkładek bezpiecznikowych jest uciążliwa. Stale trzeba mieć ich zapas i neonówkę do sprawdzania, który się przepalił. Okazją do modernizacji skrzynki rozdzielczej może być wymiana licznika. Istniejącą tablicę zastępuje się zamykaną skrzynką. Niestety, zawsze większą od wcześniej używanej tablicy. Dobiera się ją zgodnie z przewidywanymi potrzebami. Zwiększa się ilość obwodów, dodaje brakujące zabezpieczenia, w tym różnicowoprądowe i przepięciowe.

Obecnie, zgodnie z Podstawami Planowania COSiW SEP 2002 przyjmuje się (błędnie), że w mieszkaniu o powierzchni do 50 m2 powinny być, co najmniej 2 obwody (i odpowiednio w mieszkaniu do 75 m2 – 3 obw., do 100 m2 – 4 obw., do 125 m2 – 5 obw. i powyżej 125 m2 – 6 obwodów). Są to ilości minimalne, właściwie całkowicie oderwane od rzeczywistości, gdyż jednocześnie zaleca się, aby w jednym obwodzie nie znalazło się więcej niż 10 gniazd wtyczkowych lub 20 wypustów oświetleniowych (bez określanie, jakie źródła światła zostaną w przyszłości wykorzystane). Zgodnie z tym w mieszkaniu o pow. 50 m2 jeden obwód zostanie przeznaczony do celów oświetleniowych i co najmniej dwa do gniazd wtyczkowych (rozsądek sugeruje, aby wydzielić więcej obwodów gniazd, gdyż wciąż wzrasta ilość urządzeń zasilanych prądem i równocześnie wzrasta ich moc, np. odkurzaczy; poza tym zaleca się, aby na każde ok. 5 m2 przypadało jedno gniazdo). Osobnymi obwodami są obwody gniazd wtyczkowych w kuchni oraz w łazience. Dodatkowo muszą zostać przewidziane dodatkowe obwody do odbiorników o mocach powyżej 2 kW, a takich w mieszkaniu będzie kilka: pralka, kuchenka mikrofalowa, opiekacz, piekarnik, kuchenka indukcyjna, a czasem jeszcze piec elektryczny.

Nie ma potrzeby natychmiastowego zakupu wszystkich zabezpieczeń, jednak sama wielkość skrzynki powinna być wtyczkowe ochronnikami D. Następnie, w zależności od ilości obwodów, dobrać ilość i rodzaj wyłączników różnicowoprądowych. Wskazane jest, aby w przypadku upływu nie następowało całkowite wyłączenie instalacji w całym lokalu, tylko części chronionej danym urządzeniem. Znamionowy prąd wyzwalania wynosi 30 mA. Wyłącznik nadprądowy, w mieszkaniówce zwykle o charakterystyce B, i prądzie znamionowym 16 A w obwodach gniazd i 10 A w obwodach oświetleniowych. Zabezpieczenia do urządzeń przyłączonych na stałe powinny być zgodne z zaleceniami producentów tych urządzeń.

Nowe przewody należy zawsze układać zgodnie z obowiązującymi zasadami (opisanymi w jednym z ubiegłorocznych numerów Fachowego Elektryka). Wszystkie przewody powinny znajdować się w trasach wyznaczonych równolegle do ścian i sufitów.

Oprócz sieci przewodów zasilających, w trakcie modernizacji, należy wykonać połączenia wyrównawcze połączone z szyną wyrównawczą PE. Połączenia te obejmują wszystkie dostępne urządzenia i ich obudowy wykonane z materiałów przewodzących. W szczególności muszą obejmować wszystkie instalacje wykonane rurami metalowymi (wodne, gazowe, kanalizacyjne, centralnego ogrzewania, kanały kominowe, wentylacyjne i klimatyzacyjne itp.). Dotyczy to również wszystkich dużych elementów wyposażenia budynku, także konstrukcyjnych, obudów zamontowanych na stałe urządzeń, niekoniecznie zasilanych energią elektryczną. Metalowe obudowy powinny posiadać zaciski służące do przyłączania przewodu ekwipotencjalnego. Natomiast niedopuszczalne jest wykorzystywanie do tego celu zacisków, śrub służących do mocowania urządzenia do podłoża, względnie łączących poszczególne elementy urządzenia.

Szczególnymi pomieszczeniami w lokalu mieszkalnym są pomieszczenia narażone na oddziaływanie wody, np. łazienka czy kuchnia. W pomieszczeniach tych wydzielone są strefy, w których obowiązują obostrzenia. Przykładowo w strefie 0 powinno się unikać instalowania jakichkolwiek urządzeń elektrycznych. Dopuszczalne jest eksploatowanie urządzeń zasilanych napięciem 12 V za pośrednictwem transformatora (o galwanicznie rozdzielonych uzwojeniach) znajdującego się poza strefą, a obudowy urządzeń elektrycznych muszą być stopnia IP X7. W strefie I, na zasadzie wyjątku, dopuszcza się używanie przepływowych ogrzewaczy wody w wykonaniu IP X5. W strefie II można eksploatować oświetlenie i ogrzewacze oznaczone, jako IP X4. Dopiero w strefie III, tj. w odległości większej niż 0,6 wokół zewnętrznej krawędzi urządzeń, w których może znajdować się woda (np. wanna, zlewozmywak) można montować gniazda wtyczkowe. Gniazda wtyczkowe muszą posiadać bolec ochronny i być chronione za pomocą wyłącznika różnicowoprądowego o prądzie upływu nie większym niż 30 mA.

Wszystkie elementy obwodów elektrycznych, gniazda wtyczkowe, włączniki, przełączniki, przewody zasilające czy przedłużacze muszą być w pełni sprawne i nie mogą mieć brakujących elementów, ani uszkodzonej izolacji. Uszkodzone należy natychmiast wymieniać, nie czekając na przeprowadzenie modernizacji. Wszystkie instalowane gniazda wtyczkowe muszą posiadać (zg. z PN) bolec ochronny, także te znajdujące się w pokojach. Wskazane jest (nie ujmują tego przepisy prawne) instalowanie gniazd z ochroną dla dzieci, tj. samoczynnie zamykającymi się przesłonami otworów uniemożliwiającymi wetknięcie w nie jakichkolwiek przewodów.

Na zakończenie warto przypomnieć, że modernizację powinno przeprowadzać się w oparciu o projekt sporządzony przez uprawnionego projektanta (posiadające tzw. uprawnienia budowlane). Wszelkie prace mogą wykonywać wyłącznie elektrycy posiadający aktualne świadectwa kwalifikacyjne. Wykonana instalacja podlega odbiorowi poprzedzonemu wykonaniem pomiarów. Wszystko to ma na celu zapewnienie bezpiecznej, bezawaryjnej i długotrwałej eksploatacji instalacji.

A.D.

---